Köpeğin Tarihçesi

[as11]

KÖPEK ( CANIS FAMILIARIS )

Carnivora (etçilller ) takımının Canidae ( köpekgiller ) familyasından olan köpek evcilleştirilmiş ilk hayvandır.12-14 bin yıl önce Avrasya’da ortaya çıkmış,insanlarla ilişkisi en azından 10 bin yıl önce başlamıştır.Köpekgillerin soyağacı ise 40 milyon yıl önce yaşamış Miacisis dene etçil memeliye kadar uzanır.Onu izleyen Cynodictus ve Hesperocyn cinsleri ilkel birer köpek sayılırsa da birçok etçilin ortak atası olabilecek yapısal özellikler taşırlar. Daha sonra ortaya çıkan Tomarctus cinsi ise büyük olasılıkla tilki,kurt,çakal ve köpeğin atasıdır.Köpek ise çeşitli uzmanlar tarafından doğrudan atası sayılan çakal ve kurtla birlikte Canis cinsine yerleştirilir. Evcilleştirilen köpeğin atası olmaya en yakın aday eskiden bütün Avrupa,Asya,Kuzey Amerika’da yaşayan ve çok çeşitli alt türleri bulunan bozkurt'tur. Kuzey enlemlerde yaşayan kurtlar güneydekilerden çok daha iri olduğundan, köpeklerin orta ya da güney enlemlerde yaşayan, daha küçük yapılı bir alttürün soyundan geldiği sanılmaktadır. Bu özelliği taşıyan alttürlerden biri Hindistan' da yaşarken bir başkası da eskiden Çin'de yaşamıştır. Çakal ise Asya'nın güneybatı, Avrupa'nın güneydoğu kesimleri ile Afrika'yı içine alan coğrafi bir dağılım gösterir. Belki de yiyecek artıkları bulmak amacıyla yerleşim alanları çevresinde dolaşan ve yaklaşan tehlikelere karşı insanları uyararak güven duygusu yaratan bu hayvanlar ile insanlar arasında yavaş yavaş gelişen bir ilişki doğmuştur.Köpek evcilleştirilmeye başladıktan sonra, onu yabanıl akrabalarından ayıracak bazı özellikler oluşmaya başlamıştır. Yukarı kıvrık kuyruk biçiminin olasılıkla ilk köpek soyuna kadar inmesi, bütün köpek tiplerinin ortak bir atadan geldiği görüşünü güçlendirmektedir. Köpeğin ayırt edici özelliklerinden biri de kurdunkilerden daha küçük ve daha güçsüz diş yapısıdır. Anlaşıldığı kadarıyla başlangıçta, daha küçük yapılı, daha küçük dişli ve dolayısıyla eğitilmesi ve denetlenmesi daha kolay olan hayvanlara yönelik bir yapay seçme uygulanmıştır. Eldeki kanıtlar evcil köpeğin büyük bir hızla her iki yarıküreye ve tropik iklimlerden kutup bölgelerine kadar tüm yeryüzüne yayıldığını göstermektedir. Avrupalılar Kuzey Amerika'ya ayak bastıklarında, kendi köpeklerini de oraya ***ürdüler. Ama tüm Yerli kabilelerinde zaten köpek beslenmekteydi. O sıralarda, Kuzey ve Güney Amerika'da en azından 20 köpek soyu bulunuyordu. Meksika tüysüz köpekleri ve Eskimoköpekleri dışında bunlardan çoğu yok olmuştur. Avusturalya'da evcil köpekten farklı bir tür olan dingo bulunur. Yabanıl bir hayvan olan dingo, bazen yarı evcilleşmiş biçimde Yerli köylerinde yaşar. Dingonun ataları büyük olasılıkla birkaç bin yıl önce, ilk göçmenler tarafından Avustralya'ya getirilmiş ve bu hayvanlar sonradan yabanıllaşmıştır. Afrika'da yazılı tarihin başlangıcından beri köpeklerin bulunduğu bilinmektedir. Yerli köpek soylarından varlığını sürdüren basenji, ekvator bölgelerindeki Pigmeler tarafından günümüzde de beslenmektedir. Aynı genel köpek tiplerine yeryüzünün hemen her yerinde rastlanmakla birlikte, fiziksel yapılan ve davranış özellikleri birbirine çok benzeyen birçok tip ortadan kalkmış, eski soyların çoğu ya tümüyle yok olmuş ya da büyük ölçüde değişikliğe uğramıştır. Ama Eski Mısırlıların kutsal saydığı köpek salukiye, Babil ve Hitit sanatında kullanılan köpek figürleri Kangal çoban köpeğine benzer. Aralarındaki önemli biçim, renk ve desen farklarına karşın tüm evcil köpekler Canis familiaris türündendir ve günümüzdeki 200'ü aşkın soy, tümüyle insanlar tarafından seçmeye dayalı ıslah yöntemiyle ortaya çıkan tiplerin kendi içinde üretilmesi sonucu ortaya çıkmıştır. Kurtlarda görüldüğü gibi köpeklerde de toplu halde yaşama ve sürü önderini izleme güdüsü çok güçlüdür. Bu duygu köpeklerin insanlara yönelmesinde önemli bir rol oynar. İnsanların beslemekten hoşlandığı evcil hayvanlardan olan kedinin tersine köpek, bağımsız ve yabanıl bir yaşama kolay kolay ahşamaz. Sürü içinde yaşamaya ve sürü önderinin koruyuculuğuna büyük gereksinim gösterir. Bakımını üstlenen insan da gerçekte sürü önderinin yerini alan bir unsurdur. İnsan tarafından evcilleştirilen ilk köpek bir kurt idi. Dünyanın pek çok bölgesinde evcilleştirmenin tarihi muhtemelen on iki yüzyıl öncesine uzanır. Idaho'daki Beaverhead Dağları'nda, Avrupa, Asya ve Kolombiya'da, hepsi aynı döneme ait bulgulara rastlanmıştır.İnsan ile köpek arasındaki dostluk tarihte görülen en eski ve en uzun süreli dostluklardan biridir. Hayatın bütün iniş çıkışlarında,barışta ve savaşta, sefalette ve zenginlikte, sanat, avcılık, savunma, spor, arkadaşlık ve bilimsel buluşlarda köpek daima insana eşlik etmiştir. Yakınlarda bir ingiliz filozofu, köpeğin "insanlığın şerefli bir parçası" olarak anılmayı hak ettiğini belirtmiştir.

[as11]

KÖPEĞİN EVCİLLEŞMESİ

Hayvanların kendi doğasından oldukça farklı şekilde ve insanın arzu ettiği boyutlarda, yeni bir davranış yapısı kazanması olarak tarif edebileceğimiz evcilleşmede binlerce yıl süren bir seleksiyon söz konusu olmuştur. Son araştırmalara göre köpek, insanın en eski ev hayvanıdır. İlk olarak, köpekler Avrupa ve Yakın Doğu’da, daha sonra Amerika'da evcilleştirilmiştir. Bonn yakınlarındaki Oberkassel kasabasında bulunan bir köpeğin çene kemiği üzerinde yapılan incelemelerle ilk evcil köpeğin ortalama 14.000 sene evvel yaşadığı anlaşılmıştır. Böylece insanın en eski ev hayvanının köpek olduğu ortaya konmuştur. Bazı kaynaklara göre kurtların evcilleşmeye başlaması İsrail'de MÖ 12.000 - 10.000, ülkemizde ise 7000 yıllarına uzanmaktadır.

Evcilleştirme büyük ihtimalle farklı zaman ve mekânlarda gerçekleşmiştir. Böylece farklı köpek ırkları oluşmuş ve bunlar arasında, insanın işine en çok yarayan köpekler tutulup, diğerleri üretim dışı bırakılmıştır. Kurttan köpeğe geçiş, yine evcilleşmenin ve insanlarla birlikte yaşamanın sonucu olarak ortaya çıkan ve binlerce yıldır süregelen bir olaydır. Bu zaman içinde hayvanlar psiko-genetik ve hattâ anatomik olarak da değişikliklere uğramışlardır. Kurda ait davranışların, köpekte %50 oranında değiştirildiği iddia edilmektedir. Geriye kalan %50 oranındaki ortak davranış biçimleri, çok uzun zamandan beri kurtlardan çok uzak yaşamasına rağmen mevcuttur. Yapılan genetik müdahaleler ve çevresel etkiler dolayısıyla köpekler, kurtlardan çok, insana yakışan ve insanlardan bağımsız olarak yaşayamayan bir tür hâline gelmişlerdir.

Evcilleşmenin temelinde, içgüdüleri kontrol edebilme yeteneği vardır. Bir canlı (insan dahil) içgüdülerini ne denli kontrol edebiliyorsa, o kadar evcildir. Beynin prefrontal bölgesi bu yetenekten sorumludur ve bu bölge bakımından en gelişmiş canlı insandır. Köpekte insan kadar olmasa da oldukça gelişmiştir. Kediyle kıyaslanacak olursa, bu gelişim, köpekte daha fazladır. Maymunda ise, bu bölge köpeğinkinden daha büyüktür, ancak büyüklük tek başına yetmemekte, bu alanın kullanılma oranı da önem taşımaktadır. Bu alan kullanıldıkça snapslar arasında bağlantılar gelişmekte ve kontrol yeteneği artmaktadır. Bu bakımdan köpeklerin, içgüdülerine daha hâkim hayvanlar olduğu söylenebilir. Zaten maymunun evcil olmadığını herkes bilir. Kavram kargaşası olmasın diye açıklamakta yarar var; maymun gibi, insanla anlaşan her hayvan evcil değildir, bunlar ehlileştirilmiş olan, yabanî hayvanlardır. Evcilleştirme ile ehlileştirme farklı kavramlardır. Evcil bir hayvanın doğan yavruları da evcildir, oysa ehli olan yabanî bir hayvanın yavrusu da yabanî doğar ve bizimle anlaşabilmesi için ehlileştirilmesi gerekir.